Herengracht

De Herengracht was vroeger een landweggetje langs de Bosbeek. Deze beek kwam uit de duinen en voerde water aan voor de grachten rond het grafelijk kasteel, net zoals de bekende Haagse Beek dat later ook deed. Na 1594 werd de Bosbeek hier verbreed en werd er een kanaal gegraven, de Nieuwe Vaart. Dat gebeurde omdat een deel van het Haagse Bos in zo’n slechte staat verkeerde dat herplanting niet mogelijk was. Men kon alleen maar een laag zand afgraven en om dat af te voeren was de aanleg van een kanaal nodig, nu de Prinsessegracht. Deze gehele vaart kreeg nogal veel bochten omdat men gebruik kon maken van bestaande sloten en men particulier bezit moest omzeilen. De nieuwe vaart begon vanaf het Spui met het water van de Ammunitiehaven en Nieuwe Haven, ging verder langs de Fluwelen Burgwal en de Herengracht en bereikte via de Prinsessegracht en het Smidswater het terrein van de afgraving. Alleen de laatste twee bestaan thans nog als water Op oude kaarten (rond 1600) is te zien dat de weg liep tussen dat kanaal en een sloot en aan de andere kant van de sloot lagen nog bleekvelden. Een eeuw later staan met name aan de zuidzijde grote huizen.

De veel gehoorde naamsverklaring dat er veel heren van stand woonden, is overgenomen uit Amsterdam, maar geldt zeker niet voor Den Haag. Alleen de zuidkant van de Haagse Herengracht gold als sjiek, maar veel andere straten in Den Haag waren veel sjieker. In Den Haag woonden altijd veel bestuurders, regenten en hoge rechters en daarvan woonde er maar zelden één aan de Herengracht. In bijvoorbeeld een paar willekeurig jaren als 1704, 1719 en 1753 woonden de meeste van deze heren aan het Lange Voorhout. Andere straten waar in in die jaren meerdere heren woonden waren de Kneuterdijk, de Hofsingel, de Prinsessegracht, , Lange Vijverberg, Korte Voorhout, Wagenstraat, Spuistraat en de Prinsegracht. Op de Herengracht woonde in deze jaren niemand die je als regent kunt betitelen. Ook leden van het Haagse dorpsbestuur woonden er niet. Dat de Herengracht in een steekproef over een paar jaren geen aanzienlijke bewoners lijkt te hebben, is misschien toeval, maar het geeft wel aan de naam van de gracht niet van de vele ‘heren’ kwam die er woonden. En in de 20ste eeuw waren er aan de noordkant winkels gevestigd en lag daar de ingang van een tijdelijke kazerne (gevestigd in een oud schoolgebouw aan het Bleijenburg). Een waarschijnlijker naamsverklaring vind je in de oude naam van de weg: "Heerebaen op 't eynde de Pooten", oftwel ‘Weg op het einde van de Poten”. De gracht heeft voor zover bekend geen havenfunctie gehad en is in 1858 gedempt.

Herengracht 19-19a

Op deze plek woonde vroeger Cornelis Pauw, raadsheer van Frederik Hendrik. Deze Pauw vergezelde de eerste Nederlandse gezant in Turkije, Cornelis Haga op diens belangrijke missie naar Constantinopel, waarbij Nederlanders een aantal voorrechten in het Turkse rijk kregen. In 1613 werd hij hoofdconsul in Aleppo en later werd hij gezant in Zweden.

Het huis wat er nu staat is vermoedelijk gebouwd door P. de Swart, ca. 1750, in rococo-stijl. Het nogal grote huis is gebouwd in opdracht van de familie Le Leu de Wilhelm. Het is in 1873 gesplitst in twee woningen. Een bekende familie die er in de 19de eeuw woonde was de familie Rose, rijke plantagehouders en mede-oprichters van het toen dichtbij gelegen Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen. Eduard Karel Gustaaf Rose was de eerste particulier die centrale verwarming met koperen buizen en radiatoren liet aanleggen. In de tweede wereldoorlog zat hier een bureau van Organisation Todt. In de tuin bouwden zij een grote schuilkelder waarvan de electriciteit door de bewoners van 19A werd afgetapt om naar radio Oranje te luisteren.

Herengracht 17

Gebouwd in ca. 1870. Daarvoor stond hier het geboortehuis van Alexandrine Tinne. Deze Haagse ontdekkingsreizigster leefde van 1835-1869 en was een van de eerste Haagse amateurfotografen. Dat deed zij pas vanuit haar latere huis aan het Lange Voorhout. Het was in die tijd niet gemakkelijk om buitenshuis foto’s te maken. Foto’s moesten snel ontwikkeld worden en dat loste zij op door een mobiele doka mee te nemen in een koets. Zij werd echter vooral bekend door haar verre reizen die zij alleen of met haar moeder maakte, o.a. naar Afrika. In 1869 werd zij op een reis in de Sahara vermoord. Later zat hier o.a. een filiaal van de bankiersfirma De Bas en Co.

Herengracht 11,13,15

Hier woonde in ieder geval wel een echte heer, namelijk Adriaan Pauw, heer van Heemstede. Dit was een broer van Cornelis die elders op de gracht woonde. Adriaan Pauw was de oudste zoon van een Amsterdamse burgemeester (koopman), bestuurder van Amsterdam, bewindhebber van de OIC. Zoon Adriaan was een kundig politicus, maar maakte veel vijanden en werd weggewerkt naar een baan buiten Amsterdam. In 1627 kreeg hij een hoge positie als ambtenaar voor het gewest Holland en ging aan de Herengracht wonen. Hij was bijzonder rijk, bezat veel grond en had o.a. een kasteel in Heemstede gekocht en daar was hij ook ambachtsheer. Hij voerde voor het gewest Holland allerlei diplomatieke missies uit en kwam veel aan buitenlandse hoven. Uiteindelijk werd hij zelfs twee keer raadpensionaris van Holland. De eerste keer kon hij niet tegen stadhouder Frederik Hendrik op, maar de tweede periode, op het eind van de Tachtigjarige oorlog was succesvoller. Samen met de Amsterdamse burgemeester Bicker werkte hij aan de vrede van Munster. Hij woonde later aan de Korte Vijverberg.

Herengracht 15

had achter een enorme tuin tot aan de tuintjes van de Nieuwe Havenstraat. De bewoners hadden de familie Tinne (op 17) als buur. Twee van de bewoners waren oprichter van een van de eerste sociale woningbouwverenigingen van Den Haag, de “Vereniging tot verbetering der woningen van de arbeidende klasse te ’s-Gravenhage”. Dat waren de graaf van Lijnden en een bankier, Pierre Landré, van later bankiersfirma P.J. Landré. Een schoonzoon, die na zijn overlijden met zijn vrouw in het huis kwam wonen, was een van de oprichters van de Stichting van een Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen. Het huis 15 werd met 13 samengevoegd en de zaal van het theater vergroot. In 1924 werd de naam gewijzigd in Theater Odeon. De bar ernaast heette in 1915 American Bar, in 1929 Bodega Sandeman.

Herengracht 13

Eclectisme, 19de eeuw. Het was eerst woonhuis, maar in 1898 werd het pand betrokken door de Haagse Kunstkring die hiervoor enige zalen boven de Passage aan het Buitenhof had. Deze kring richtte zich op de moderne kunst en in de zalen die hier kwamen werd kunst van Vincent van Gogh tentoongesteld en van bijvoorbeeld Jan Toorop. In 1918 was hier het YMCA gevestigd om de belangen van Britse krijgsgevangenen te behartigen. Op 1 november 1919 werd hier het eerste hoofdkantoor van de zojuist opgerichte KLM gevestigd, op de eerste verdieping in een paar kamers boven Theater Verkade. Het kantoor bleef hier tot 1925. In hetzelfde gebouw was ook het Theater Verkade gevestigd. Een eerste voorstelling gaf Eduard Verkade met zijn “Haghespelers” in de tot schouwburg verbouwde tentoonstellingszaal van de Haagse Kunstkring. Verkade was de grote vernieuwer van het toneel. Het gebouw werd in 1913 gekocht door de N.V. die het Gebouw van Kunsten en Wetenschappen exploiteerde. Men wilde een toneelzaal hebben als aanvulling op het grote Gebouw van K en W aan de Zwarteweg en dit pand aan de Herengracht grensde daar aan. Men was ook al eigenaar geworden van Herengracht 15.

Verantwoording

Bijgewerkt op 16-12-2010.

Literatuur

• Jaarboeken Die Haghe 1963 en 1974.

 

 

 

 

 

Deze pagina is cookie-vrij.